مراقبت از نوزاد تازه متولد شده

مراقبت از کودک
دوران کودکی بسیار حساس است و بیشترین مرگ و میر کودکان در دوره نوزادی و سالهای اول پس از تولد اتفاق میافتد. بنابراین آگاهی درباره نحوه مراقبت از کودک برای حفظ سلامتی او ضروری است.دوره  نوزادی، 28 روز یا چهار هفته اول زندگی پس از تولد است و به کودکی که کمتر از 28 روز سن داشته باشد، نوزاد گفته میشود. خطر مرگ در نخستین ساعات پس از تولد بیش از هر زمانی دیگر است و بیشترین مرگ و میرکودکان در دوره نوزادی اتفاق میافتد. نوزادی که در موعد مقرر یعنی 42ــ 38 هفتگی بارداری متولد شود نوزاد کامل نامیده میشود
ظاهر نوزاد سالم چگونه است؟
پوست: پوست نوزاد از ماده ای مومی شکل پوشیده شده است که باعث حفاظت پوست در محیط رحم می شود. معمولا پوست نوزاد چروکیده و پف آلود دیده میشود. رنگ پوست نوزاد سالم صورتی است و گاهی دانه های سفید، لکه های قرمز یا کبود رنگی نیز روی آن دیده میشود
سر و گردن: نوزاد سری بزرگ دارد که ممکن است شکل طبیعی خود را نداشته باشد. مثلا ممکن است جمجمه به علت
فشارهایی که هنگام زایمان به سر جنین وارد میشود متورم باشد که پس از مدتی خود به خود خوب میشود
در این مجموعه  نوزاد 28 روز اول زندگی تا یک سالگی شیرخوار و تا 5 سالگی کودک نامیده میشود
نوزاد گردن نسبتا کوتاهی دارد و به دلیل ضعیف بودن ماهیچه هایش، قادر به نگهداشتن سر نیست
مو: بسیاری از نوزادان هنگام تولد مو دارند که ممکن است در هفته های اول بریزد و موهای جدید جایگزین آن شود. بدن برخی از نوزادان نارس ممکن است با موهای کرک مانندی پوشیده شده باشد که در مدت چند هفته ازبین میرود
چشم: اطراف چشمها و پلکهای نوزاد پف کرده است. نوزاد میتواند فواصل نزدیک را ببیند. نوزادچون 9 ماه در تاریکی بوده است نسبت به نور شدید حساس است، بنابراین باید مراقب چشم او بود. معمولا نوزاد تا 8 هفته بدون اشک گریه میکند
بینی: معمولا بینی نوزاد کوتاه و پهن به نظرمیرسد. سوراخهای بینی به علت وجود ترشحات ممکن است کمی گرفته باشد و تنفس او سریع است. گاهی دانه های سفید رنگ کوچکی روی بینی و چانه ها دیده میشود که طبیعی است
گوش: گوشها نسبت به صورت پهن وکاملا برجسته اند. نوزاد معمولا چند ساعت بعد از تولد نسبت به صدا واکنش نشان میدهد و پس از چند روز، با کمترین صداتکان میخورد
دهان و لبها: دهان معمولا بزرگ است و اغلب در سقف دهان دانه های مروارید مانند کوچکی دیده میشود که طبیعی است
به طور طبیعی دندانی در دهان نوزاد دیده نمیشود. لبها نیز ممکن است دارای تاولی کوچک در قسمت میانی باشد.نوزاد برخی مزه ها را تشخیص نمیدهد اما مزه های تلخ یا ترش باعث واکنش شدید او میشود
پستانها: در نوزادان دختر و پسر ممکن است به علت تأثیر هورمونهای مادر، پستانها متورم باشند و حتی کمی ترشح شیر در آنها باشد که خود به خود در هفته های اول بعد از تولد خوب میشود
شکم و بندناف: معمولا شکم گرد و برآمده است باقیمانده بندناف که به آن گیره زده شده است حدود 10 روز پس از تولد می افتد
اندامها: معمولا در دست و پاها حالت انقباض عضلات زیاد است. دستها ممکن است مشت شده و ناخنهای دراز باشند
دستگاه تناسلی خارجی: این قسمت در هر دو جنس دختر و پسر، بزرگ، متورم و کمی قرمز به نظرمیرسد. وجود ترشحات در روزهای اول در دختران، طبیعی است
قد: میانگین قد نوزادان طبیعی حدود 50سانتیمتر است قد نوزادان سالم ممکن است از 46 تا54سانتیمتر تفاوت کند. برای اندازه گیری قد از قدسنج استفاده کنید. قد تا 2 سالگی به صورت خوابیده و بعد از 2 سالگی در وضعیت ایستاده اندازه گیری میشود
وزن: میانگین وزن نوزادان طبیعی حدود 3 تا 3.5 کیلوگرم است. حداقل وزن نوزاد طبیعی، 2.5کیلوگرم و حداکثر آن 4 کیلوگرم است. نوزادان کمتر از 2.5 کیلوگرم، کم وزن محسوب میشوند. وزن نوزاد در هفته اول پس از تولد حداکثر تا حدود ٪10 کاهش می یابد که اگر کمبود شیر را نشان ندهد و حال او خوب باشد میتواند طبیعی باشد
برای اندازه گیری وزن کودک به نکته های زیر توجه کنید
از ترازوی درست و دقیق استفاده کنید
اتاق گرم باشد
لباس کودک در هنگام وزن کردن سبک باشد. سعی کنید کاپشن، کفش، کهنه یا پوشک او را قبل از وزن کردن در آورید
هنگام وزن کردن با دست مراقب باشید کودک از ترازو بیرون نیفتد
بدن کودک نباید با سطح فلز ترازو تماس داشته باشد
بهتر است پارچه تمیزی در زیر بدن کودک قرار دهید
دور سر: میانگین اندازه دور سرطبیعی 35 سانتیمتر است ولی حدود 36ــ34 سانتیمتر طبیعی محسوب میشود برای اندازگیری دور سر، نوار را دور سر کودک، ازمحل برآمدگی دوطرف سر تا مقابل پیشانی بگذارید
بازتابها و حرکات نوزاد طبیعی منظور از بازتاب، تواناییهای فطری است که کودک با آنها به دنیا می آید و نیازی به یادگیری شان ندارد. نوزاد طبیعی دارای مجموعه ای از بازتابهاست. مهمترین بازتابها یا واکنشهای نوزاد طبیعی عبارت است از واکنش جستجو و دنبال کردن نوزاد باعث چرخش سر نوزاد به سمت محرک میشود
بازتاب چنگ زدن انگشتانش را اطراف هر چیزی که در کف دست یا پایش قرار میگیرد، جمع میکند
بازتاب یا واکنش مکیدن
مراقبت از مادر و کودک در خانه:مراقبت از کودک
اگر نوزاد با صدایی بلند یا حرکتی ناگهانی مواجه شد، دچار تشویش ناگهانی شده، دستها و انگشتانش و نیز پاها را در پاسخ به این تحریک، کاملا باز میکند
مراقبت از نوزاد
مراقبتهای ضروری پس از زایمان
مراقبت از نوزاد هنگام تولد و لحظات بعد از آن بسیار مهم است و بر زندگی آینده او تأثیر میگذارد.
این مراقبتها در کاهش مرگ و میرها و عارضه های این دوره بسیار مهم است
اولین تنفس نوزاد بسیار مهم است و نوزاد باید بلافاصله بعد از تولد شروع به نفس کشیدن کند. گاهی تحریک ملایم پشت نوزاد با دست، به شروع تنفس نوزاد کمک میکند. پس از اولین تنفس که معمولا به صورت گریه است، بندناف نیز بریده میشود
مراقبت از بند ناف
هنگامی که بند ناف قطع شد، باید آن را گره زد . برای این کار از وسایل استریل استفاده میشود تا از ابتلای نوزاد به کزاز بندناف جلوگیری شود. بند ناف باید خشک و تمیز نگه داشته شود و دستکاری نشود. نباید روی آن چیزی گذاشت، اما در صورت لزوم میتوان با گاز استریل دور آن را پوشاند اما بصورت شل و نه سفت و محکم
حفظ دمای بدن
نوزاد قادر به تنظیم دمای بدنش مثل بزرگسالان نیست او بلافاصله پس از تولد به سرعت گرمای بدن خود را از دست میدهد بنابراین برای پیشگیری از این کاهش اقدامهای زیر مفید است
درجه حرارت مناسب برای اتاق زایمان حدود 28  درجهی سانتیگراد با تهویه مناسب است. درجه حرارت مناسب برای اتاق نوزاد نیز حدود 25 درجه سانتیگراد است. بلافاصله بعد از تولد نوزاد، باید او را در ملحفه یا حوله از قبل گرم شده گذاشت و تمام قسمتهای بدن به خصوص سر و صورتش را خشک کرد. بهتر است سر نوزاد را با کلاه پوشاند. نوزاد را بعد از پوشاندن با پوشش مناسب باید در آغوش مادر گذاشت. با این کار نوزاد آرامش مییابد و برای شروع تغذیه با شیر مادر تشویق میشود.
چنانچه حال عمومی نوزاد خوب نباشد باید علاوه بر پوشش کافی از وسایل گرمازای مناسب یا دستگاه گرم کننده برای او استفاده کرد
اگر حال عمومی نوزاد خوب و درجه حرارت بدنش طبیعی باشد میتوان او را چند ساعت بعد از تولد حمام کرد اما نباید زودتر از 6 ساعت بعد از تولد باشد. استحمام زودتر از آن به دلیل کاهش درجه حرارت بدن نوزاد توصیه نمیشود. باید دقت کرد هنگام استحمام چربی روی پوست نوزاد به طور کامل پاک نشود.
میزان پوشش نوزاد باید براساس فصل، درجه حرارت منطقه، وسیله گرمایش اتاق و... تنظیم شود، زیرا افزایش بیش از حد لباس نوزاد هم میتواند باعث بالا رفتن درجه حرارت بدن و ناراحتی او شود
اعمالی مثل گذاشتن کودک کنار مادر در بیمارستانهای که دوستدار کودک میگویند، انجام میشود. هم اتاقی مادر و نوزاد باعث برقراری ارتباط عاطفی بهتر بین آنها میشود
مراقبت از چشمها
خروج هرگونه ترشحی از چشم نوزاد غیرطبیعی است و نیاز به درمان فوری دارد. برای تمیز کردن چشمها میتوانید تکه ای از پنبه تمیز را با آب جوشیده سرد شده، خیس کنید و سپس مطابق دستورالعمل های بعدی عمل کنید. توصیه میشود با مشاهده هرگونه وضعیت غیرطبیعی در پلکهای ملتحم و چشم  کودک را برای درمان نزد پزشک ببرید.
تغذیه با شیر مادر
شیردهی باید هرچه سریعتر پس از تولد آغاز شود. نخستین شیر که آغوز یا کلستروم نامیده میشود، مناسبترین غذا برای کودک است. اگر چه مقدار آغوز کم است و قبل از تولد نوزاد در پستان مادر موجود است ولی برای نوزاد کافی است. این کار به ارتباط عاطفی نزدیک مادر و کودک نیز کمک میکند. آغوز علاوه بر داشتن مقادیر کافی پروتئین و سایر موادمغذی، دارای عوامل ضدعفونی کننده است که کودک را در برابر عفونتهای تنفسی و بیماریهای اسهالی و اکثر بیماریهای محافظت میکند. مادر باید هر زمان که شیرخوار بخواهد، به او شیر دهد. شیردهی به کودک طبق خواسته او به رشد کودک کمک میکند.
پیشگیری از عفونت
عفونتها با میزان بالای مرگ و میر نوزادان مرتبط است. نوزادان نارس، استعداد بیشتری برای ابتال به عفونت دارند. بنابراین افرادی که با نوزادان در تماس اند باید بهداشت فردی را رعایت کنند.
کنترل ادرار و مدفوع
بیشتر نوزادان طبیعی در 24 ساعت اول پس از تولد ادرار و در 48 ساعت اول تولد، مدفوع خواهند کرد. اولین مدفوع نوزاد به رنگ سبز تیره و چسبنده است. در نوزادانی که از شیر مادر تغذیه میکنند، تعداد دفعات اجابت مزاج بیشتر است. رنگ، بو، تعداد دفعات ادرار کردن یا مدفوع برای ارزیابی سلامت کودک و کفایت تغذیه نقش مهمی دارد.
کنترل علایم حیاتی
علایم حیاتی نوزاد در طول مدتی که در بیمارستان است باید چندین نوبت در روز کنترل شود
نوزاد به چه مراقبتهای روزانهای نیاز دارد؟
استحمام
حمام کردن نوزاد در سلامت او اهمیت بسیار دارد میتوان نوزاد را هر روز شست و شو کرد ولی دو تا سه بار استحمام در هفته برای او کافی است قبل از حمام کردن نوزاد باید وسایل لازم  مثل لگن آب گرم، لیف نرم، چند تکه پنبه و پارچه، حوله، لباس، کهنه و شورت پلاستیکی را آماده کرد. هوای محل استحمام باید گرم باشد و در معرض جریان هوا نباشد. برای حمام کردن نوزاد، باید از آب با حرارت مناسب استفاده کرد. روشهای حمام کردن نوزاد متنوع است. بهتر است نوزاد را قبل از افتادن بندناف خارج از وان به روش زیر حمام کرد
ابتدا چشمها و صورت نوزاد را تمیز کنید. برای این کار تکه پنبه ای تمیز، که در آب جوشیده سرد شده خیس شده است، بردارید و آن را از گوشه داخلی چشم به ملایمت به طرف خارج بکشید. برای هر چشم از یک تکه پنبه جداگانه استفاده کنید سپس صورت نوزاد را هم با یک تکه پنبه خیس دیگر به همین روش تمیز کنید در مرحله بعد، بدن نوزاد را در پارچه ای نرم بپیچید و سر و پشت او را روی ساعد خود بگذارید. در حالی که صورت او به طرف شماست، سر نوزاد را با یک دست گرفته و با دست دیگر سر و موهای او را بشویید و با حوله به خوبی خشک کنید. آب را باید به نحوی ریخت که وارد دهان و بینی و چشم او نشود و از پشت سر سرازیر شود سپس پارچه دور نوزاد را باز کنید و در حالی که نوزاد به رو قرار دارد، گردن، زیر بغل، سینه و شکم او را با
لیف تمیز و نرم پاک کنید و با پارچه ای کاملا تمیز کنید
درمرحله بعد او را به روی شکم برگردانید و به همین ترتیب پشت او را نیز تمیز و خشک کنید کهنه های او را باز کنید و ابتدا ناحیه تناسلی و بعد باسن او را بشویید. با لیف نرم رانها، ساقها و انگشتان پاها را پاک و پس از شستن خشک کنید. بهتر است در هفته های اول از صابون و شامپو استفاده نکرد و پس از آن صابون یا شامپوی ملایم برای استحمام کودک به کار برد. بعد از افتادن بند ناف میتوانید نوزاد را در داخل وان یا لگن حمام کنید. حرارت آب را میتوانید با فروکردن آرنج در آن تعیین کنید.بعد از آماده کردن آب و وسایل لازم صورت، چشمها و سر را مطابق آنچه گفته شد تمیز کنید و بشویید. بعد از بازکردنکهنه بچه و تمیز کردن ناحیه باسن با تکه های پنبه خیس و کهنه، بدن نوزاد را به آرامی داخل لگن آب بگذارید طوری که سر و صورت او خارج از آب باشد هنگام حمام کردن نوزاد دقت کنید تمام قسمتهای بدن از جمله پشت گوشها، چین گردن، آرنج، کشاله ران و زیر بغل او تمیز و خشک شود. بعد از حمام کردن، نوزاد را از آب خارج کنید و درحوله ای بپیچید و به طور ملایم روی آن فشار دهید. هرگز حوله را روی بدن او نکشید
ماساژ
پدر و مادر به طور غریزی با لمس و نوازش کردن کودک با او ارتباط برقرار میکنند. تماس جسمی با کودک و لمس و نوازش او از اهمیت زیادی برخوردار است. ماساژ دادن صحیح بدن کودک علاوه بر برقراری ارتباط عاطفی بین والدین و کودک، باعث تقویت عضلات و مفاصل بدن، سرعت بخشیدن به حرکات دست و پا و بهبود جریان خون و دستگاه عصبی میشود. بهتر است در مواقعی که کودک سرحال است ماساژ دادن ملایم را انجام دهید. سپس به ترتیبی که گفته شد شکم، پشت و اندامها رابشویید و با حولهای نرم خشک کنید
لباس نوزاد
لباس نوزاد باید از پارچه نخی، سبک و نرم باشد و از رنگهای ملایم انتخاب شود. لباس باید طوری باشد که دستها و پاهای نوزاد به راحتی حرکت کند. توصیه میشود لباس نوزاد حداقل یک لایه بیشتر از لباس بزرگسالان باشد. برای لباس پوشاندن نوزاد باید او را روی ملحفه ای تمیز خوابانید و با ملایمت لباس پوشانید. باید ابتدا سر نوزاد را از قسمت یقه درآورد و سپس دستهایش را یکی پس از دیگری داخل آستین کرد. برای کودک بزرگتر میتوان او را روی پا نشاند و به همان ترتیب به او لباس پوشاند
خواب
نـوزاد در روزهـای اول پس از تـولد، بیشتر ساعات شبانه روز را در خواب است. مقدار خواب کودک را باید به خود او واگذار کرد. همزمان با رشد کودک خواب او کم میشود
تعویض کهنه
قنداق کردن نوزاد امری غیربهداشتی است، زیرا از حرکات آزادانه دستها و پاها، جلوگیری میکند و گاهی باعث تشخیص ندادن یا  تشدید دررفتگی مفصل ران میشود. همچنین مانع رسیدن نور آفتاب به پوست کودک و تأمین ویتامین دی او میشود البته میتوان برای راحت بغل کردن یا برای جلوگیری از پریدن نوزاد هنگام خواب، او را به ملایمت در پارچه ای پیچید. امروزه توصیه میشود برای نوزاد از کهنه یا پوشک و شورتهای پلاستیکی استفاده شود. کهنه های نوزاد باید نرم باشد و آب را خوب جذب کند. نوزاد را باید چند بار در روز پس از ادرار یا مدفوع کردن با آب ولرم شست و پس از خشک کردن از کهنه جدید استفاده کرد. کهنه های کثیف را در سطلهای دردار نگهداری کنید و در زمان مناسب بشویید و به طور کامل آبکشی کرده، در آفتاب خشک کنید. روشهای بستن کهنه متنوع است. شما میتوانید برحسب تمایل از روشهای مختلف تازدن سه گوش یا چهارگوش استفاده کنید
بند ناف
قسمتی از بند ناف که باقی مانده است باید همیشه تمیز و خشک نگاه داشته شود. این قسمت باید در معرض هوا قرار بگیرد و از گذاشتن هرگونه پوشش بر روی آن خودداری شود.کهنه نوزاد نیز باید زیر بندناف بسته شود. از دستکاری و گذاشتن مواد آلوده بر روی بندناف اجتناب کنید. در شرایط طبیعی استفاده از الکل هم توصیه نمی شود. معمولا باقی مانده بندناف بعد از یک تا دو هفته به طور متوسط 10 روز پس از تولد میافتد
بهداشت گوش
برای پاک کردن قسمت خارجی گوش نوزاد میتوان از تکهای پنبه تمیز استفاده کرد. نیازی به تمیز کردن قسمت داخلی گوش نیست و هرگز نباید گوش پاک کن به کار برد
بهداشت مو و ناخن
مو و ناخن نوزاد باید با قیچیهای کوچک در شرایطی که کودک آرام است کوتاه و مرتب شود.
شستو شوی دستها
به علت تماس دستها با کف اتاق از زمانی که کودک قادر به کشیدن خود روی زمین است یا چهار دست و پا راه میرود، باید به طور مرتب دستهای او را شست.
رفع مشکلهای شایع نوزاد
چه مشکلهایی در نوزادان شایع است و چگونه میتوان آنها را برطرف کرد؟
عرق جوش
گاهی جوشهای قرمز ریزی بر روی قسمتهای مختلف بدن نوزاد مانند گردن، پیشانی، صورت، شکم و ... دیده میشود. این حالت ممکن است براثر زیاد پوشاندن نوزاد و عرق کردن او ایجاد شود. برای پیشگیری، بهترین راه، استفاده از لباسهای زیرنخی و پوشش مناسب با دمای محیط است
گریه
گریه کردن یکی از راههای برقراری ارتباط کودکان است که میخواهند ناراحتی خود را بیان کنند. آنها برای بیان نیازهایشان گریه میکنند. بسیاری از مواقع گریه های نوزاد به دلیل گرسنگی، خیس بودن کهنه، دود سیگار و آلودگی هوا، نور کم یا زیاد، شلوغی، بلع هوا هنگام شیرخوردن، سرما یا گرما، خستگی و نیاز به بغل کردن است. مادر با پاسخ دهی مناسب به گریه های بچه به تدریج گریه های او را تشخیص میدهد
زخم ناحیه کهنه
پوست نوزاد بسیار حساس است و باید در نظافت آن دقت فراوان کرد تا به سبب بستن کهنه در اطراف ناحیه تناسلی و کشاله ران سوختگی اتفاق نیفتد. برای جلوگیری از سوختگی ناشی از ادرار و مدفوع پس از هر بار ادرار باید پاها و ناحیه تناسلی را با آب شست و کاملا خشک کرد
بهتر است این نواحی در معرض هوا قرار گیرد. در صورت بروز هرگونه التهاب میتوان کهنه های نوزاد را در آب جوش شستو شو داد و نیز از روغن یا پمادهای مخصوص استفاده کرد
زردی نوزاد
زردی دوره نوزادی که به آن یرقان میگویند یکی از مسایل شایع است. زردی طبیعی معمولا از پایان روز دوم تولد شروع و در روزهای چهارم و پنجم به حداکثر مقدار خود میرسد و سپس به تدریج کاهش می یابد. گاهی اوقات زردی نوزاد در 24 ساعت اول پس از تولد بروز میکند. این نوع زردی اغلب به علت ناسازگاری خونی مادر و جنین به وجود میآید. این نوزادان باید به سرعت زیر نظر پزشک درمان شوند. برای رفع زردی غیرطبیعی زیر نظر پزشک از قرار دادن کودک زیر نور المپهای مهتابی مخصوص یا سایر روشهای درمانی استفاده میشود
برفک دهان
عامل این بیماری نوعی قارچ است و اغلب در نوزادان شیرخوار دیده می شود. علایم این بیماری ظاهرشدن نقطه های سفید بر روی زبان، دوطرف جانبی دهان و قسمت سقف آن است با استفاده از داروی تجویزی مراکز  بهداشتی میتوانند این بیماری را بسیار زود درمان کند
دندان درآوردن
در بیشتر کودکان در 7ــ6 ماهگی اولین دندان شروع به ظاهر شدن میکند و تا حدود 3 سالگی همه دندانهای شیری که تعداد آنها بیست عدد است در می آیند نیش زدن دندانها با ناراحتیهایی مثل بی اشتهایی، ریزش شدید آب دهان، بیقراری و بیخوابی شبانه در کودکان همراه است. زمان دندان در آوردن، کودک بیشتر دوست دارد در آغوش مادر باشد و نیاز به احساس راحتی بیشتری دارد. برای تسکین ناراحتی کودک، مادر میتواند لثه کودک را با انگشتان شسته شده و تمیز مالش دهد و او را تشویق به خوردن غذاهای خنک و نرم مثل ماست کند. همچنین میتواند خوردنی هایی با بافت سفت مثل هویج و سیب در اختیار او گذاشت ولی در این مواقع هرگز نباید کودک را تنها رها کرد و نیز باید مواظب به دهان بردن اجسام توسط کودکان بود چون همیشه خطر خفگی وجود دارد.
واکسیناسیون
قدرت دفاعی بدن کودک را زیاد و او را در برابر بعضی از بیماریهای خطرناک دوران کودکی محافظت میکند. بنابراین ایمن سازی کودکان از بدو تولد امری بسیار حیاتی است از آغاز سال 1383 برنامه واکسیناسیون کشوری کودکان به شرح جدول زیر است. جدول ــ برنامهی ایمنسازی کشوری کودکان
سن و نوع واکسن
بدو تولد فلج اطفال ــ ب ث ژ هپاتیت ب
دوماهگی هپاتیت ب ــ فلج اطفال ــ سه گانه دیفتری، سیاه سرفه و كزاز
چهارماهگی فلج اطفال ــ سهگانه دیفتری، سیاه سرفه و کزاز
شش ماهگی هپاتیت ب ــ فلج اطفال ــ سه گانهدیفتری، سیاه سرفه و کزاز
دوازده ماهگی سرخک، سرخجه و اوریون
هجده ماهگی فلج اطفال ــ سه گانه دیفتری، سیاه سرفه و کزاز
چهار تا شش سالگی
فلج اطفال ــ سه گانه دیفتری، سیاه سرفه و کزاز سرخک، سرخجه و اوریون
پس از آخرین نوبت واکسن سه گانه، هر ده سال یک بار باید واکسن دوگانه بزرگسالان تزریق شود
در کودکان نارس و وزن کمتر از دو کیلوگرم برنامه واکسیناسیون هپاتیت ب در بدو تولد، یک ماهگی، دو ماهگی و شش ماهگی خواهد بود و مقدار واکسن ب ث ژ تا یک سالگی نصف دوز بالغان است.
استفاده از واکسن سه گانه دیفتری، سیاه سرفه و کزاز پس از پایان شش سالگی ممنوع است و به جای آن باید از واکسن دوگانه بزرگسال استفاده کرد
 علایم خطر در نوزاد
چنانچه هریک از علایم زیر در نوزاد دیده شود، در معرض خطر است و باید فوری والدین، کودک را نزد کارکنان بهداشتی ببرند
واکسن هپاتیت برای پیشگیری از یرقان التهابی کبد به کار می رود
واکسن ب ث ژ برای پیشگیری از بیماری سل است
مقداری از دارو یا عامل درمانی که در یک نوبت تجویز میشود
ــ زردی 24 ساعت اول پس از تولد
ــ قرمزی یا ترشحهای چرکی چشم و تورم پلک
ــ تو کشیده شدن قفسه سینه
ــ خوب شیر نخوردن
ــ ناله کردن
ــ تب یا سرد شدن اندامها و بدن
ــ استفراغ مکرر شیر
ــ تحرک کمتر از حد معمول و بی حالی
ــ بیقراری و تحریک پذیری
ــ وجود جوشهای چرکی منتشر در پوست
ــ ترشحهای چرکی یا قرمزی ناف
ــ رنگ پریدگی شدید یا کبودی اندام
بهترین تغذیه برای کودک در سالهای مختلف کدام است؟
تغذیه نوزاد با شیر مادر: طبیعی ترین
راه تغذیه شیرخوار استفاده از شیر مادر است. ترکیب شیر مادر کاملا منطبق با نیازهای شیرخوار است و بدین لحاظ مناسبترین
رشد را در کودک ایجاد میکند مادرانی که واقعا نمیتوانند به کودکان خود شیر بدهند بسیار کم اند.  از روز سوم و چهارم ترشح شیر در پستانها بیشتر میشود، ولی همان شیر کم روزهای اول برای نوزاد کافی است. توجه! اگر وزن کودک در 6 ماهه  اول زندگی به اندازه کافی زیاد شود، نشان میدهد تغذیه او با شیر مادر
مناسب بوده است.
مزایای شیر مادر: آیا میدانید شیر مادر چه مزایایی دارد؟
تغذیه با شیر مادر دارای مزایای بسیار برای کودک، مادر و جامعه است.
مزایای شیر مادر برای کودک
شیر مادر به تنهایی میتواند از لحظه تولد تا پایان 6 ماهگی تمام نیازهای غذایی شیرخوار طبیعی را برای رشد تأمین کند آغوز حاوی مواد مفید و ارزنده ایمنی است که کودک را در مقابل بیماریهای عفونی محافظت میکند. مواد مختلف ضدعفونت در شیر مادر احتمال ابتلای شیرخوار را به بسیاری از عفونتها به ویژه عفونتهای گوارشی و تنفسی کاهش میدهد. میزان ابتلا به انواع حساسیتها در کودکان شیرخوار که از شیر مادر تغذیه میکنند بسیار کمتر است. در کودکانی که از شیر مادر تغذیه میکنند به علت سوخت و ساز بهتر چربی، مشکل افزایش چربی خون، چاقی، احتمال خطر ابتلا به بیماریهای قلبی ــ عروقی، مفصلی و بیماری قند در بزرگسالی کمتر است چربی و پروتئین شیر مادر بهتر از چربی و پروتئین دیگر انواع شیرها، هضم و جذب میشود. به همین دلیل دردهای قولنجی، جمع شدن گاز، استفراغ و حساسیت نسبت به پروتئین در این شیرخواران کمتر مشاهده میشود ترکیب شیر مادر همراه با رشد شیرخوار تغییر پیدا میکند. چربی شیر مادر در شروع هر وعده شیر کمتر است و سپس میزان آن به تدریج بیشتر میشود. این تغییرها کمک بزرگی به سیر نگهداشتن شیرخوار میکند. به علت وجود آب کافی در شیر مادر به خصوص ابتدای شیر، تشنگی شیرخوار برطرف شده، اشتهای او تحریک میشود و تا زمانی که غذای او فقط شیر مادر است نیازی به دادن آب به او نیست میزان سدیم و پروتئین شیر مادر به حدی است که به کلیه های نوزاد که هنوز کامل نشده اند، صدمه ای وارد نمیکند شیر مادر، پاکیزه و دارای درجه حرارت مناسب و عاری از آلودگی میکروبی است. تغذیه با شیر مادر رابطه عاطفی بین مادر و فرزند را بیشتر میکند. تماس و توجه مادر هنگام شیردادن اثر مطلوبی بر رشد شیرخوار دارد جذب آهن و کلسیم شیر مادر بهتر انجام میشود. احتمال بروز اسهال در کودکانی که از شیر مادر تغذیه میکنند به مراتب کمتر از کودکانی است که از شیرهای دیگر استفاده میکنند. همچنین به سبب نوع مدفوع، سوختگی ناحیه تناسلی کمتر دیده میشود. کودکانی که از شیر مادر تغذیه میکنند کمتر دچار مشکلهای دندانی ناشی از گول زنک و تغذیه مصنوعی میشوند.عفونت کلیه، گوش، ریه، مغز و سرطانها، سوء تغذیه و چاقی در کودکانی که از شیر مادر تغذیه میشوند کمتر اتفاق میافتد. این کودکان باهوش ترند و از نظر تربیتی آنها را راحتتر میتوان تربیت کرد و بزهکاری و اعتیاد نیز در آنها کمتر دیده می شود.
مزایای شیردهی برای مادر
تغذیه انحصاری شب و روز عادت ماهانه مادر و امکان تخمک گذاری او را به تعویق میاندازد و در نتیجه، حاملگی های زودرس کمتر اتفاق میافتد رحم مادرانی که به نوزادانشان شیر میدهند، سریعتر جمع میشود و به حالت اول برمیگردد. برگشت سریع رحم به حالت طبیعی و دیرتر شروع شدن عادت ماهانه به دلیل شیردهی، باعث جلوگیری از کم خونی مادر میشود. مادرانی که به نوزادشان شیر میدهند چون از چربی ذخیره شده دوران بارداری برای ساختن شیر استفاده میکنند، زودتر وزن اضافی خود را از دست میدهند و پستانها و سایر اندامشان نیز به همین دلیل زودتر به حالت طبیعی قبل از بارداری برمیگردد. احتمال ابتلا به سرطان پستان و تخمدان و نیز احتمال پوکی استخوان در سنین بالا در زنان شیرده کمتر است مادر به دلیل تماسهای مکرر کودک با بدنش در جریان شیردهی و احساس آرامش و رضایتی که از این تماس حاصل میشود، وضع روحی و عاطفی بهتری خواهد داشت
مزایای شیر مادر برای خانواده و جامعه
تغذیه با شیر مادر هزینهای برای خانواده ندارد در حالی که خرید شیرهای مصنوعی هزینه زیادی دارد کودکانی که از شیر مادر تغذیه میکنند، کمتر بیمار میشوند، در نتیجه هزینه درمان آنها به طور مشخص کاهش مییابد. مادرانی که کودکانشان را از شیر خود تغذیه میکنند علاوه بر کمک به رشد و تکامل مناسب نسل آینده، از خروج مبالغ هنگفتی ارز به خارج از کشور برای ورود شیر خشک جلوگیری و از این طریق به توسعه اقتصادی کشور کمک میکنند
نکته های اساسی در تغذیه با شیر مادر
تغذیه با شیر مادر باید بلافاصله بعد از تولد شروع شود
بهتر است در اتاق زایمان پس از خشک کردن نوزاد و پوشاندن سر او، نوزاد را روی سینه مادر بگذارند و با تماس پوست با پوست تغذیه با شیر مادر آغاز شود
آغوز، حجم محدودی دارد و نیاز نوزاد هم در همین است
در هفته های اول، در هر وعده تغذیه باید از هر دو پستان به نوزاد شیر داد تا سبب تحریک ترشح شیر شود. به این ترتیب که بعد از تخلیه یک پستان، نوزاد به پستان دیگر گذاشته شود. در هفته های بعد برحسب نیاز و میل شیرخوار میتوان از یک یا هر دو پستان استفاده کرد
طول مدت شیرخوردن از هر پستان و فواصل شیرخوردن از همان روز اول تولد باید مطابق میل و دلخواه شیرخوار باشد و هرگز نباید آن را محدود کرد. شیرخوار برحسب نیاز و گرسنگی در هر ساعت از شب یا روز که مایل است باید با شیر مادر تغذیه شود. بهطور کلی در 6 ماهه اول باید کودک شیرخوار برحسب اشتها و وضع سلامت ، روزانه 12ــ 8 بار شیر مادر را بخورد.
عرضه و تقاضا بر شیر مادر حاکم است یعنی هرچه شیرخوار بیشتر بمکد شیر بیشتری تولید میشود. حتی مادران دارای فرزندان دوقلو میتوانند کودکان خود را با شیر خودشان تغذیه کنند مادر باید تغذیه خوب و استراحت کافی داشته باشد و هنگام شیردهی خوش خلق باشد. چنانچه مادر هر مشکلی درباره شیردهی فرزندش داشت باید با کارکنان بهداشتی مشورت کند.
مادر باید کارهای زیر را برای شیردادن به نوزاد انجام دهد
قبل از هربار شیردادن، دستهایش را با آب و صابون بشوید. شست و شوی پستانها الزم نیست ولی چنانچه تمایل دارد میتواند پستانها و مخصوصا نوک پستان را با آب جوشیده  نیم گرم تمیز کند. این عمل یک بار در روز کافی است
برای شستن پستانها استفاده از هیچ ماده  ضدعفونی کننده مانند صابون یا الکل توصیه نمیشود، زیرا ممکن است باعث ترک خوردن نوک پستانها شود.
کودک را به نحوی در بغل بگیرد که هم خودش و هم کودک وضع راحتی داشته باشند و پستان را طوری در دهان کودک بگذارد که بینی او را نپوشاند و نفس کشیدنش را دچار اشکال نکند
اگر نوک پستان به طور صحیح در دهان کودک گذاشته شود، باید هاله قهوهای رنگ دور آن هم تا حدامکان در دهان شیرخوار قرار گیرد. نوزادی که به طور صحیح به او شیر داده میشود، پس از سیر شدن آن را رها میکند و مادر نیز دچار زخم نوک پستان نمیشود
برای آن که مادر مطمئن شود به طور صحیح پستان را در دهان نوزاد گذاشته است باید نکته های زیر را بررسی کند
سر کودک مستقیم و در امتداد بدنش باشد
چانه کودک به پستان مادر چسبیده باشد
ِ  لب پایینی کودک به طرف بیرون برگشته باشد
مکیدنهای او کند و عمیق باشد ابتدا تند و سطحی چند مک میزند و سپس آهسته و عمیق ادامه میدهد و گاهی مکث میکند
صدای قورت دادن شیر شنیده شود
مادر در هنگام شیر دادن احساس درد نکند
پس از شیردادن هیچگاه نباید نوک پستان را از دهان کودک بیرون کشید، زیرا نوزاد خود به خود پس از سیرشدن پستان را رها میکند. اگر وضعیتی پیش آمد که مادر ناگزیر به قطع شیردهی شود، میتواند به گونه او فشار آورد یا چانه او را پایین بکشد یا انگشت کوچک تمیزشده دست را از گوشه دهان شیرخوار وارد کند تا نوزاد احساس خلا ناشی از قطع مکیدن را نکند
 برای این که ترشح شیر، لباس را کثیف نکند میتواند پارچه ای تمیز و لطیف در داخل سینه بند گذاشت تا شیر ترشح شده را جذب کند و مانع خیس شدن لباس شود
معمولا مقدار بسیار کمی هوا هنگام شیر خوردن وارد معده شیرخوار میشود. بهتر است مادر یا پدر پس از شیردادن، نوزاد را چند دقیقه به حالت ایستاده یا نشسته بغل کند و به آهستگی به پشت او بزند تا هوای اضافی با آروغ زدن خارج شود. اگر مقداری شیر همراه هوا خارج شود طبیعی است
 شیردهی مادران شاغل
چنانچه مادر مجبور است کار کند و محل کار او، دور از منزل است یا مهدکودک یا امکانات مناسب نگهداری از کودک در جوار محل کارش وجود ندارد و مادر نمیتواند از مرخصی ساعتی برای شیردهی استفاده کند، باید شیر خود را دوشیده و در محلخنک و تمیزی نگهداری کند تا فردی که مراقبت را به عهده دارد، کودک را با این شیرتغذیه کند. شیر دوشیده شده را میتوان 6  ساعت در دمای معمولی اتاق حدود 25 درجه سانتیگراد دور از آفتاب و منابع حرارتی دیگر و تا 48ــ24 ساعت در یخچال نگهداری کرد. برای دوشیدن شیر، دستها و ظروف جمع آوری شیر باید کاملا پاکیزه باشد. استفاده از ظروف پلاستیکی برای جمع آوری و ذخیره شیر بهتر از ظروف شیشه ای است. مادر هنگام دوشیدن شیر باید چهار انگشت را زیر هاله قهوه ای پستان و شست را بالای هاله بگذارد. سپس پستان را به طرف قفسه سینه فشار داده، بیرون بکشد و سرانجام به قسمت لبه هاله پستان فشار دهد تا شیر خارج شود. هرگز نباید نوک پستان را برای دوشیدن شیر فشار داد. این شیر با فنجان به شیرخوار داده میشود
چنانچه شیرخوار بیش از 6 ماه دارد، میتواند درساعات دوری مادر علاوه بر شیر دوشیده شده او با غذاهای کمکی نیز تغذیه شود
 جانشینهای شیر مادر
بهترین جانشین شیر مادر شیر مادران دیگر یا دایه است. اگر دایه یافت نشود از شیر مصنوعی استفاده میشود. چنانچه از شیر خشک استفاده میشود، رعایت مقدار پودر و آبی که باید با هم مخلوط شود و استفاده از آب جوشیده خنک شده، ضروری است. چون استفاده از شیشه و سرشیشه که باید هربار جوشانیده شوند دارای مشکلها و عارضه هایی برای کودک است، توصیه میشود شیر را با فنجان و در حالت نشسته که خود شیرخوار بخورد، به او داد. بهتر است از بطری و گول زنک به دلیل عوارض زیاد برای کودک و سلامت او استفاده نشود. استفاده از آنها شیر مادر را کم میکند و کودک پستان را پس میزند. همچنین شیوع بیماریهای عفونی، انگلی و قارچی را افزایش میدهد و مشکلهای دندانی و تکلمی را نیز باعث میشوند
اگر شیر تازه دام استفاده میشود باید با ِ توجه به نوآن و سن نوزاد باکمی آب رقیق شود، مقدار بسیار کم شکر به آن افزود و پس از جوشاندن و خنک کردن، آن را به کودک داد. شیری که به این ترتیب برای شیرخوار آماده میشود از نظر تحمل پروتئین و املاح بهتر است
موارد منع شیر مادر
شیر مادر با داشتن مواد ایمنی بخش بهترین غذا و نوشیدنی برای کودک است و تا حد امکان کودک نباید از شیر مادر محروم شود
بیماری کودک: بیمار بودن کودک نباید مانع شیر خوردن او شود و توصیه میشود تغذیه با شیر مادر ادامه یابد. ممکن است کودک، قدرت کمتری برای مکیدن سینه داشته باشد و یا مدت کمتری بمکد، ولی در هر حالت مادر باید کودک را مرتب شیر دهد. برای کودک بیمار، شیر مادر قابل هضم ترین غذا است و مکیدن پستان مادر به کودک آرامش میدهد. این آرامش باعث تقویت ایمنی و بهبود سریعتر کودک میشود پس باید در طول مدت بیماری کودک تماس مادر و کودک حفظ شود و کودک از مزایای تماس با مادر و شیر مادر محروم نشود
بیماری مادر: یکی از دلایل قطع تغذیه با شیر مادر، بیماری مادر است. توصیه میشود مادر جز در موارد بیماریهای شدید یا زمانی که جان او و کودک در خطر است، به شیردهی ادامه دهد. شیر مادر در طول مدت بیماری او بیماری زا نخواهد بود چون پادتن عوامل بیماری زا در شیر او ایجاد میشود. حتی اگر عوامل بیماریزا در مادر بیمار مشکل آفرین باشد. او میتواند با نظر کارکنان بهداشتی از روشهای ایمن کردن و سالم سازی شیر استفاده کند. اگر مادر در طول مدت بیماری مایل نیست کودک را شیر دهد بهتر است شیر را بدوشد تا پستانها شیر تولید کنند و پس از بهبودی او، شیردهی ادامه یابد.  چنانچه بنابه توصیه کارکنان بهداشتی شیر مادر بیمار، سالم و بی خطر است باید او به شیردهی ادامه دهد، زیرا شروع استفاده از شیر غیرمادر خطرناکتر از خوردن شیر مادر است . تغذیهی جایگزین در صورتی توصیه میشود که مادر نخواهد به کودکش شیر دهد و شیرهای جایگزین در دسترس باشد و نحوه تهیه، نگهداری و خورانیدن شیر به طور صحیح انجام شود، در این صورت کودک دچار بیماریهای عفونی، سوءتغذیه و مشکلهای تغذیهای نخواهد شد
اگر مادر شیرده داروهایی مثل ضدسرطانها و مواد رادیواکتیو که در شیردهی ممنوع است، مصرف میکند، باید توسط کارکنان بهداشتی راهنمایی شود
تغذیه تکمیلی کودک
تغذیه کودک زیر یک سال تا شش ماهگی فقط تغذیه انحصاری با شیر مادر برای شیرخوار کافی است. در این مدت هیچ چیز دیگر، حتی آب، جز در شرایط گرمای بیش از حد که منجر به تعریق زیاد کودک میشود نباید داده شود. کودک از 15 روز پس از تولد باید قطره مولتی ویتامین یا به مقدار توصیه شده آ و د مصرف کند
از ماه هفتم نیازهای غذایی کودک تنها با خوردن شیر مادر برطرف نمیشود و علاوه بر آن، دادن غذاهای کمکی شروع میشود و تا 12 ماهگی ادامه مییابد. البته این بدان معنانیست که مادر دفعات شیردهی را کم کند بلکه باید هر زمان کودک تمایل داشت شیر خود را به او بدهد.حداقل 8 بار در شبانه روز شروع غذاهای کمکی قبل از 4 ماهگی به دلیل آماده نبودن دستگاه گوارشی شیرخوار برای پذیرش غذاهایی غیر از شیر مادر اقدام نادرستی است. تهیه غذا در شرایط غیربهداشتی نیز امکان ابتلا به عفونتها از جمله اسهال را افزایش میدهد و باعث توقف رشد شیرخوار میشود
مناسبترین غذا برای کودک غذایی است که
ــ نرم و هضم آن راحت باشد.
ــ مواد اولیه آن در دسترس خانواده باشد.
ــ ارزان و مناسب با عادتهای غذایی خانواده باشد.
ــ مقوی و مغذی باشد یعنی انرژی، پروتئین، مواد معدنی و ویتامینهای مورد نیاز کودک را تأمین کند.
اصولی که باید در تغذیه تکمیلی رعایت کرد
ــ مواد غذایی از نظر مقدار و نوع باید به تدریج به غذای کودک اضافه شود.  از نوعی غذای ساده شروع شود و به تدریج به
مخلوطی از چند نوع غذا تغییر کند
ــ از مقدار کم شروع و کم کم بر میزان آن افزوده شود
ــ بین افزودن ماده غذایی جدید باید حدود 7ــ 5 روز
فاصله باشد تا شیرخوار به غذای اول عادت کند، سپس غذای جدید به او داده شود ِ ــ بهترین سن شروع غذای کمکی بعد ازپایان ماه ششم زندگی است، ولی برخی از کودکان ممکن است در فاصله 4 تا 6  ماهگی به غذای کمکی نیاز داشته باشند
غذاها در شروع  باید نسبتا رقیق باشند و غلظت آنها کمی بیشتر از شیر مادر باشد، سپس تدریجا بر غلظت آنها افزوده
شود. افزایش غلظت و سفت شدن تدریجی غذاها به یادگیری عمل جویدن کمک میکند
غذای کمکی را باید با قاشق به شیرخوار داد و مقدار آن را از یک قاشق مرباخوری شروع کرد اگر در شروع تغذیه تکمیلی، شیرخوار به غذای مخصوص خود بی میلی نشان داد نباید پافشاری کرد برای یک تا دو هفته آن را حذف کنید، سپس دوباره غذا را به او بدهید قتی دادن غذای جویدنی را آغاز میکنید. غذاهای قبلی را هم ادامه دهید مگر در مواردی که کودک آن را نخورد یا  نسبت به آن حالت عدم تحمل نشان دهد
شروع و نحوه تغذیه تکمیلی
از راهنمای زیر برای تغذیه تکمیلی کودک میتوان استفاده کرد
در ماه هفتم، غلات مانند برنج بهترین ماده غذایی برای آغاز غذای کمکی است. زیرا هضم این گروه از مواد آسانتر است. فرنی یکی از بهترین غذاهایی است که میتوان تغذیه با آن را یک بار در روز به اندازه یک تا سه قاشق مرباخوری شروع کرد و به تدریج برحسب تحمل و تمایل شیرخوار به مقدار آن افزود. تغذیه شیرخوار با فرنی، شیربرنج و حریره بادام را میتوان تا 2 هفته ادامه داد
در هفته سوم، مصرف انواع سبزیها مثل سیب زمینی، هویج، جعفری، گشنیز، کدو سبز، لوبیا و ... برای تغذیه کودک آغاز میشود. در این هفته علاوه بر فرنی میتوان با مخلوطی از سبزیها و برنج سوپ تهیه کرد. سوپی که مواد غذایی فوق به خوبی در آن پخته و نرم شده باشد، غذای مناسبی برای شیرخوار است. بهتر است سبزیها را تک تک و به مرور به سوپ اضافه کرد
از هفته چهارم میتوان مقدار کمی گوشت به سوپ کودک اضافه کرد. گوشت را باید به قطعات کوچک تقسیم کرد و یا از گوشت چرخ کرده استفاده کرد که باید کاملا پخته و له شوند. پوره سبزیجات نیز غذای مناسبی برای شیرخوار است. پوره را میتوان با سیب زمینی، هویج و نخودسبز به صورت پخته شده و همراه با کمی روغن یا کره تهیه کرد
در ماه هشتم، علاوه بر سوپ میتوان دادن زرده تخم مرغ را آغاز کرد، زرده  باید کامل آب پز و سفت باشد. ابتدا باید به اندازه یک قاشق چایخوری از زرده پخته شده را در آب یا شیر جوشیده و سرد شده له کرد و به شیرخوار داد و مقدار آن را به تدریج افزایش داده تا در یک هفته به مقدار یک زرده کامل برسد. آنگاه میتوان یک روز در میان یک زرده کامل یا هر روز نصف زرده تخم مرغ به شیرخوار داد. استفاده از سفیده تخم مرغ تا یکسال گی توصیه نمیشود و در کودکانی که زمینه حساسیت دارند شروع دادن زرده تخم مرغ نیز بعد از یکسالگی و سفیده آن بعد از 18 ماهگی توصیه میشود
با افزایش سن و پذیرش بیشتر شیرخوار، سوپ و غذای نرم باید تبدیل به غذاهای سفت تر شود یعنی باید با اضافه کردن غذاهای سفت تر و کمی قابل جویدن، عمل تکامل جویدن در شیرخوار تقویت شود. اگر غذاهای سفت تر را به تدریج اضافه نکنیم و برای مدتها از غذاهای آبکی صاف یا له شده استفاده شود، کودک بعدا در عمل جویدن غذاهای سفت دچار مشکل خواهد شد. برای این کار میتوان از حدود 8 ماهگی تکه های
نان یا بیسکویت هم به دست شیرخوار داد از 8 ماهگی میتوان به غذای شیرخوار ماست نیز اضافه کرد. شروع استفاده از حبوبات از 9 ماهگی است که به سوپ شیرخوار اضافه میشود. میتوان از انواع حبوبات خیس شده و پوست کنده که کاملا پخته و نرم شده باشد، مانند عدس، ماش
و لوبیا استفاده کرد. حبوبات منبع خوبی برای تأمین پروتئین و املاح اند و با غلات و شیر مادر غذای کاملی را تشکیل میدهند
آب میوه نیز در اواخر 8 ماهگی به برنامه غذایی کودک اضافه میشود که حاوی ویتامین و املاح معدنی است. دادن آب میوه را باید در آغاز به صورت رقیق شده و از یک قاشق مرباخوری در روز شروع و تدریج بر میزان آن اضافه کرد و به 10 تا 15 قاشق مرباخوری رساند. بهتر است مدت 5 تا 7 روز
فقط از یک نوع آب میوه استفاده شود تا اگر ناسازگاری داشت شناخته شود.
شیرخواران در پایان یکسالگی علاوه بر غذاهای نامبرده میتوانند به تدریج از غذاهای خانواده استفاده کنند. غلاتی که شیرخوار قدرت جویدن آنها را دارد، مانند برنج به صورت کته های مختلف مخلوط با سبزی ها، حبوبات و گوشتهای نرم از انواع غذاهای مناسب اند.
کودک در اواخر سال اول زندگی به علت سرعت زیاد رشد و فعالیت زیاد احتیاج به انرژی و غذاهای بیشتر دارد ولی از طرفی حجم معده او هنوز کم است. بنابراین لازم است در این سن علاوه بر استفاده از شیر مادر، روزانه به دفعات به او غذای کمکی داده شود
در سال اول زندگی از افزودن نمک، ادویه و شکر به غذای کودک باید خودداری کرد زیرا ذائقه کودک در این زمان شکل میگیرد.
در سال اول زندگی، مادر باید در هر وعده ابتدا کودک را با شیر خود تغذیه کند و بعد به او غذای کمکی بدهد. سعی کنید دفعات تغذیه تکمیلی را در سال اول طبق جدول زیر برای کودک تنظیم کنید. جدول دفعات تغذیه تکمیلی سن کودک دفعات تغذیه تکمیلی از یک بار در روز شروع کنید و به  سه بار در هغت ماهگی در روز برسانید در هشت و نه ماهگی 4 تا 5 بار در روز و یازده ماهگی 5 بار در روز و از پایان دوازده ماهگی به تدریج کودک را با غذای سفره خانواده آشنا کنید
تغذیه ی کودک از 1 تا 2 سالگی
بر ادامه تغذیه با شیر مادر همچنان تأکید میشود در سال دوم زندگی باید ابتدا غذای کمکی و بعد شیر مادر داده شود
دفعات تغذیه غیر از شیر مادر 4 تا 5 بار در روزباشد
هنوز باید در غذا تغییرهایی داد تا هضم آن راحتتر باشد زیرا ممکن است اگر غذا یکباره و به صورت آنچه در سفره خانواده است به کودک داده شود، هضم غذا برای او دشوار باشد
در سفره خانواده اگر برنج به صورت  کته یا کاملا  نرم شده نیست می توان آن را با پشت قاشق و کمی آب خورش نرم و له کرد، سپس به کودک داد و یا اگر در سفره خانواده خوراک سیب زمینی و ... هست میتوان کمی نان را با آب خورش نرم کرده، با سیب زمینی و تکه های کوچک گوشت به کودک داد
نیاز کودک به کلسیم و پروتئین با شیر مادر و مقدار ماست و لبنیاتی که در روز میخورد تأمین می شود
سفیدهی تخم مرغ کم کم به همان صورت که دربارهی زردهی تخم  مرغ شروع شده بود به صورت کاملا پخته و سفت شده شروع و به تدریج به یک سفیده کامل میرسد و میتوان یک روز در میان یک تخم مرغ کامل به کودک داد
کودک فعالانه در غذا خوردن دخالت داده شود و از دادن موادغذایی زیر به کودکان زیر یک سال خودداری شود
توت فرنگی، گیلاس ، آلبالو، انگور، کیوی، خربزه، اسفناج، کلم، گوجه فرنگی، سفیده تخم مرغ، پنیر، میگو
شیر گاو، بادام زمینی، عسل و این مواد ممکن است باعث حساسیت یا آلودگی در کودک شود.
خود او غذا را با دست یا قاشق کوچک بردارد و به دهان ببرد. از 11 ماهگی به بعد زمان انتقال از غذاهای مخصوص به غذای سفره خانواده است.
ــ حبوبات از موادغذایی دارای پروتئین، کربوهیدرات و املاح است و در سال دوم به تدریج بر تنوع حبوبات مصرفی افزوده میشود. آنها را می توان به صورت کامل پخته شده با سیب زمینی و روغن یا کره ترجیحا در صورت پذیرش کودک از روغن زیتون تصفیه شده و بی بوبه کودک داد باید توجه داشت که هنوز هم معده کودک کوچک است و نباید آن را با مقدار زیاد آب میوه یا خود میوه پر کرد به کودکان 1 تا 2 ساله تنقلاتی مثل پفک، شکلات ،چیپس و ... نباید داده شود، چنانچه فعالیت کودک زیاد باشد بستنی، خرما، بیسکویت، بادام و پسته ی خام که کامل خرد و له شده است به شرطی که بعد از غذا به او داده شود و جای وعده های اصلی غذا را نگیرد مفید است
قطره های مولتی ویتامین و آ و د در سال دوم  باید ادامه داشته باشد و این موضوع که آهن موجب سیاهی دندانها میشود نباید مانع مصرف آن شود بلکه باید قطرهها را در قاشق چایخوری ریخت و سپس در انتهای دهان کودک تخلیه کرد برخی از انواع قطره ها قطره چکان مخصوص دارد(
و بلافاصله پس از آن مقدار کمی آب به او داد. در اواخر سال دوم احساس استقلال کودک بیشتر میشود و خودش به تنهایی غذا میخورد و میتواند از همه غذاهای سفره خانواده به دلخواه استفاده کند. مادران در این مرحله از زندگی باید به مصرف مواد غذایی کافی و پرانرژی که
برای رشد کودک لازم است توجه کنند.
از شیر گرفتن کودک
هنگام از شیر گرفتن کودک نکته های زیر پیشنهاد میشوند
ــ وقت مناسب برای از شیر گرفتن، ً معموال بعد از 2 سالگی است
ــ به کودک 4 تا 5 نوبت در روز غذا دهید
ــ در صورت نیاز، میزان غذا و تعداد وعده های غذایی را افزایش دهید
ــ فواصل بین شیردهی را افزایش دهید. به عنوان مثال
ابتدا در طول صبح شیردهی را قطع کنید. پس از یک تا 2 هفته شیردهی در طول بعدازظهر را هم قطع کنید
ــ به کودک بیشتر محبت کنید و بگذارید احساس نزدیکی بیشتری به مادر داشته باشد
ــ زمانی که کودک تمایل به شیر خوردن دارد، او را با زور از خود دور نکنید زیرا ممکن است عصبی و ناراحت شود
ــ سرانجام شیردهی در طول شب را هم قطع کنید
ــ صبر و حوصله مادر در علاقه مند کردن کودک به غذاهای مختلف تأثیر زیادی دارد
تغذیه کودک از 2 تا 5 سالگی
برای تأمین کلیه موادمغذی مورد نیاز کودکان
برنامه غذایی آنها باید ترکیبی از گروههای مختلف غذایی داشته باشد
چنانچه برنامه روزانه غذایی کودک شامل ترکیبی از غذاهای مختلف از گروه های اصلی غذایی باشد، میتوان اطمینان داشت که تمام مواد مغذی  مورد نیاز کودک تأمین خواهد شد. نکته مهم دیگر در تأمین تغذیه کودکان 3 تا 5 سال، دادن حداقل 5 وعده غذای اصلی شامل صبحانه، ناهار
شام و 2 میان وعده، حدود ساعت 10 صبح و 5 بعدازظهر و در نهایت یک لیوان شیر قبل از خواب است
میان وعده، غذای مختصری است که نباید جای وعده اصلی غذا را بگیرد. غذاهایی مثل شیر و بیسکویت، نان و خرما، نان و پنیر، کیک، کلوچه با آب میوه و انواع شربتهای خانگی، خشکبار مثل بادام، گردو، پسته، کشمش، توت خشک و ... بسیار مناسب است. بهتر است از دادن پفک، چیپسهای آماده، نوشابه های رنگی گازدار و لواشکهای غیربهداشتی که ارزش غذایی آنها کم است و میتوانند جای غذای اصلی را هم بگیرند
خودداری کرد. ضمنا خوردن شکلات نیز در حد متوسط به طوری که زیاده روی نشود مانعی ندارد. انواع میوه، عدسی،  لوبیای پخته، کدوحلوایی، لبو، ماست و اسفناج، ماست و لبو، شلغم پخته، عدس بو داده، گندم بو داده، از انواع میانوعده های مفیدند
چکیده
بیست و هشت روز اول پس از تولد را دوره نوزادی مینامند. این دوران بسیار حساس است و بیشترین مرگ و میر کودکان در این مدت اتفاق میافتد
نوزاد طبیعی دارای میانگین قد حدود 50 سانتی متر، وزن حدود 3 تا 3.5 کیلوگرم و دور سر حدود 35 سانتیمتر است
مهمترین حرکات، بازتابها یا واکنشهای نوزاد طبیعی عبارت است از: بازتاب یا واکنش مکیدن، بازتاب چنگ زدن، واکنش جستو جو و دنبال کردن
بازتاب نور و  از مهمترین مراقبتهای حیاتی نوزاد برقراری ضربان قلب و تنفس، حفظ درجه حرارت بدن، مراقبت از بندناف، پیشگیری از عفونتها و است
واکسیناسیون قدرت دفاعی بدن کودک را زیاد میکند و او را در برابر بعضی از بیماریهای خطرناک دوران کودکی محافظت میکند
طبیعیترین راه تغذیه شیرخوار استفاده از شیر مادر است. ترکیب شیر مادر کاملا منطبق با نیازهای شیرخوار است و بدین لحاظ مناسبترین رشد را در کودک ایجاد میکند
تا شش ماهگی فقط تغذیه انحصاری با شیر مادر برای شیرخوار کافی است. در این مدت هیچ چیز دیگر، حتی آب جز در شرایط گرمای بیش از حد که منجر به تعریق زیاد کودک میشود نباید داده شود
از ماه هفتم علاوه بر شیر مادر، دادن غذاهای کمکی شروع و تا 12 ماهگی ادامه مییابد، به طوری که در ماه 13 کودک میتواند بر سر سفره نشسته، علاوه بر غذای ویژه خود، از غذای سفره خانواده نیز به مرور استفاده کند.